Pułapka „Pozytywnego Myślenia”: Dlaczego planowanie szczęścia nas unieszczęśliwia (i co robić zamiast tego)

„Myśl pozytywnie!”, „Wizualizuj sukces!”, „Uwierz, a stanie się!” – to częste rady, jakie słyszymy, gdy stresujemy się przyszłością. Brzmią logicznie, prawda?

Ale jeśli zapytasz o zdanie improwizatora teatralnego lub psychologa kognitywnego, obaj powiedzą Ci to samo: To pułapka.

W improwizacji scenicznej (i w życiu) istnieje fundamentalna różnica między nastawieniem na to, co ma się wydarzyć (przyszłość), a tym, co właśnie się wydarzyło (teraźniejszość).

Nauka precyzyjnie rozróżnia te dwa mechanizmy:

1. Pozytywne Myślenie (Optymistyczne fantazjowanie) – dotyczy oczekiwań.
2. Pozytywne Reagowanie (Przewartościowanie poznawcze) – dotyczy interpretacji faktów.

Pierwsze często prowadzi do rozczarowań. Drugie buduje prawdziwą odporność psychiczną. Zobaczmy, dlaczego warto przestać pisać w głowie scenariusze, a zacząć trenować reagowanie.

Zanim przejdziemy do teorii, pamiętaj, że te umiejętności najlepiej oswajać w działaniu. Jeśli jesteś z Krakowa, sprawdź nasze Warsztaty Praktycznej Improwizacji, gdzie uczymy tego na żywo.

1. Syndrom Scenarzysty: Dlaczego „Pozytywne Myślenie” usypia czujność?

W psychologii badaczka Gabriele Oettingen dokonała kluczowego odkrycia: istnieje przepaść między realistycznym planowaniem a fantazjowaniem.

Scena z życia: „Idealna Randka”

Wyobraź sobie, że idziesz na pierwszą randkę.

• Pozytywne Myślenie: W głowie układasz film. Będzie romantyczna muzyka, on zaśmieje się z Twojego żartu o psach, zamówicie to samo wino, a na koniec będzie spacer w świetle księżyca. Czujesz się świetnie… dopóki nie dotrzesz na miejsce.
• Rzeczywistość: W restauracji jest głośno, on ma alergię na psy, a wino jest korkowe.
• Efekt: Ponieważ rzeczywistość nie pasuje do Twojej „pozytywnej fantazji”, wpadasz w panikę, frustrację lub smutek. Twoje nastawienie na „idealną przyszłość” zabiło radość z „nieidealnej teraźniejszości”.

Co na to Impro?

W improwizacji nazywamy to „pisaniem scenariusza w głowie”. Aktor, który wchodzi na scenę z gotowym pomysłem na „śmieszny żart”, przestaje słuchać partnera. Gdy partner powie coś niezgodnego z planem, aktor się zacina lub zaczyna blokować. Bo rezygnacja ze swoich naprędce pisanych w głowie planów, jest trudna.

Co na to Nauka? (Paradoks Oettingen)

Czy to znaczy, że pozytywne myślenie jest zawsze złe? Nie do końca. Badania pokazują, że fantazjowanie o sukcesie ma swoje zalety: natychmiastowo obniża ciśnienie krwi i redukuje lęk. Daje chwilową ulgę i przyjemność. Jeśli Twoim celem jest po prostu zrelaksowanie się na kanapie po ciężkim dniu – śmiało, marz o niebieskich migdałach.

Problem pojawia się wtedy, gdy chcesz coś osiągnąć. Badania Gabriele Oettingen wykazały, że osoby, które oddają się tylko wizjom sukcesu (np. „schudnę i będę wyglądać świetnie”), paradoksalnie osiągają gorsze wyniki. Dlaczego? Mózg „karmiony” wizją sukcesu reaguje fizjologicznie tak, jakby cel został już osiągnięty (efekt relaksacji). Pozytywne myślenie rozleniwia naszą gotowość do radzenia sobie z przeszkodami. Czujemy się dobrze, więc przestajemy się starać.

2. Super-moc „Tak, i…”: Czym jest Pozytywne Reagowanie?

Zamiast marzyć o lepszej przyszłości, nauka proponuje coś innego: Przewartościowanie Poznawcze (Cognitive Reappraisal). To domena profesora Jamesa Grossa.

Scena z życia: „Uciekający Pociąg”

Spieszysz się na ważne spotkanie i pociąg odjeżdża Ci sprzed nosa.

• Porażka Pozytywnego Myślenia: Twój plan runął. Pojawia się stres, złość, obwinianie („Dlaczego zawsze ja?!”).
• Pozytywne Reagowanie: To moment, w którym akceptujesz fakt („Ok, pociąg odjechał”) i zmieniasz jego interpretację („To nie jest katastrofa. To niespodziewane 30 minut dla mnie. Mogę w końcu posłuchać tego podcastu i wypić kawę bez pośpiechu. A na spotkanie zadzwonię i uprzedzę”).

Nie udajesz, że pociąg nie odjechał. Zmieniasz znaczenie tego faktu z „tragedii” na „okazję”.

Co na to Impro?

To esencja zasady „Tak, i…”. Kiedy na scenie ktoś się przejęzyczy, partner nie udaje, że tego nie słyszał. Akceptuje to i nadaje temu sens. Błąd staje się prezentem.

Co na to Nauka? (Mniej stresu)

Eksperymenty profesora Grossa pokazały, że ludzie, którzy potrafią „przewartościować” stresującą sytuację (zamiast ją wypierać lub się nią martwić), mają znacznie niższe tętno i poziom potliwości. Ich organizm nie wchodzi w tryb „walcz lub uciekaj”. Są zdrowsi i bardziej odporni.

Życiowe Starcie: Myślenie vs. Reagowanie

Zobaczmy, jak te dwa podejścia różnią się w codziennych sytuacjach.

Wnioski: Jak przestać być Reżyserem, a zacząć być Improwizatorem?

Życie rzadko idzie zgodnie ze scenariuszem, który piszemy w głowie. Kurczowe trzymanie się „pozytywnej wizji” sprawia, że jesteśmy sztywni i kruchi. Gdy coś idzie nie tak – pękamy.

Improwizatorzy robią coś odwrotnego:

1. Nie zakładają, że będzie idealnie. (Są gotowi na wszystko).
2. Ufają, że sobie poradzą, cokolwiek się wydarzy.

To jest kluczowa zmiana. Zamiast budować pewność siebie na przekonaniu: „Świat będzie dla mnie miły” (Pozytywne Myślenie), buduj ją na przekonaniu: „Poradzę sobie, nawet jeśli świat będzie wredny” (Pozytywne Reagowanie).

Ćwiczenie na dziś:

Następnym razem, gdy coś pójdzie nie po Twojej myśli (rozlejesz kawę, ktoś odwoła spotkanie) – zatrzymaj się. Zanim się zdenerwujesz, że zniszczyło to Twój plan, zadaj sobie pytanie improwizatora: „To się już stało. Co mogę z tym zrobić, żeby wynikło z tego coś dobrego?”

To jest prawdziwa super-moc.
Życzę Ci wszystkiego pozytywnego 😉

Spodobał Ci się ten artykuł? Teoria to dopiero początek. Dołącz do nas na sali szkoleniowej i przetestuj te techniki na własnej skórze. 👉 Zobacz najbliższe terminy warsztatów WPI